Sandra Beckerman (SP)

De boodschap van Sandra Beckerman, Tweede Kamerlid namens de SP, is duidelijk: archeologen moeten zich mengen in het politieke debat, want de toekomst van de archeologie is te belangrijk om aan politici over te laten. In 2018 diende Beckerman in de Tweede Kamer een motie in om artikel 9 van het Verdrag van Malta, waarin wordt afgesproken een breed publiek te betrekken bij archeologie, op te nemen in onze wetgeving. Volgens Beckerman zou de Rijksoverheid meer moeten doen om mensen te betrekken bij het archeologisch erfgoed. Maar, zegt Beckerman, het zijn de archeologen zelf die aan de overheid duidelijk moeten maken hoe belangrijk archeologie is.

DOOR DONNA DIEPERINK

Beckerman: Vanaf mijn 8^e wist ik al dat ik archeoloog wilde worden. Ik kan me het moment dat ik dit besefte nog zo goed herinneren. Mijn vader was leraar geschiedenis en ging op een zaterdag met zijn studenten naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Omdat mijn moeder ook moest werken en ik te jong was om alleen thuis te blijven, mocht ik mee naar het museum. Ik weet nog goed dat we voor een lakprofiel stonden en mijn vader uitleg gaf over alle verschillende bodemlagen en periodes. Ik was enorm gefascineerd! Die fascinatie is nooit meer verdwenen.

Hoe ben je dan de politiek ingerold?
Ik ben altijd al politiek actief geweest. Dat begon al vroeg. Nog geen twee weken nadat ik in 2001 begon met mijn studie archeologie aan Rijksuniversiteit Groningen, vond 9/11 plaats. Daarna volgde de oorlog, eerst in Afghanistan en daarna in Irak. De onrechtvaardigheid daarvan zorgde ervoor dat ik politiek actief werd. Ik dacht, ik ben oude beschavingen aan het bestuderen, maar moet ik niet kijken hoe ik een bijdrage kan leveren aan de huidige beschaving? Na mijn studie ben ik gepromoveerd op grafcultuur en ging ik werken voor onder andere opgravingsbureau ADC, maar daarnaast was ik ook al ruim tien jaar Statenlid voor de SP. Nu werk ik fulltime in de politiek, maar mijn hart ligt deels nog bij de archeologie. Daarom probeer ik me in de politiek hard te maken voor de archeologie.

Dat bleek uit de motie die je indiende om artikel 9 van het Verdrag van Malta opgenomen te krijgen in onze wetgeving.
Ja, in Nederland worden echt nog te weinig mensen betrokken bij de archeologie. Dat probleem moet op het niveau van de wetgeving worden aangepakt. Elk Europees land heeft het Verdrag van Malta, dat in 1992 werd gesloten, op zijn eigen manier mogen invullen. In Nederland werd de invulling grotendeels gedecentraliseerd en aan de markt overgelaten. Op de een of andere manier is artikel 9 toen niet meegenomen. Nu hebben we een juridisch bindend verdrag om archeologie te beschermen en gebruiken voor onderzoek, maar zijn er geen regels over archeologie naar het publiek brengen. Dat is vreemd, want als archeoloog graaf je niet op voor jezelf, maar juist voor het publiek. Een arts doet toch ook medisch onderzoek voor de bevolking, niet voor zijn collega’s?

Archeologie is van en voor iedereen! Dat is zo mooi aan archeologie. Een historicus houdt zich bezig met geschreven bronnen en richt zich daarmee vooral op de elite van vroeger die kon schrijven. Maar hoe zit het met al die mensen die niet konden lezen of schrijven of de mensen die leefden voordat het schrift ontstond? Om die mensen te leren kennen, heb je alleen de archeologie als bron. Het is belangrijk dat we zien dat er vroeger net zo’n grote verscheidenheid aan mensen leefde als nu. Het besef van onze gezamenlijke geschiedenis, zowel de mooie als minder mooie stukken, is belangrijk voor discussies over de situatie in het heden.

Wat is volgens jou een voorbeeld van een succesvol archeologisch publieksproject?
Neem het project Heerlen Holes uit 2015, waarbij archeologen met kunstenaars samenwerkten bij de aanleg van een nieuwe wijk op de plek van een oude mijnwerkerswijk (bekijk dit #archeosucces hier). De hele buurt werd bij de opgravingen betrokken. Er werden vele vondsten gedaan die misschien niet meteen significant genoeg waren om in een museum te komen, maar die voor deze wijk wel erg belangrijk waren. Aan de hand van de vondsten, die veel vertelden over het mijnwerkersverleden van de buurt, zijn de archeologen met bewoners in gesprek gegaan om te praten over wat de mijnwerkersidentiteit voor hen betekent en welke rol deze speelt in het vormen van de nieuwe wijk. Een prachtig voorbeeld dat echt laat zien hoe archeologie iets kan betekenen voor de samenleving.

Wat zou artikel 9 kunnen doen voor de archeologie?
Als artikel 9 wordt aangenomen, wordt publieksbereik meer verankerd in de wetgeving. Dat er animo is vanuit de bevolking voor onze geschiedenis, blijkt bij elke open opgraving maar weer. Vaak zijn er honderden mensen bij zo’n open dag aanwezig. Ook is er veel goede wil vanuit de archeologen, die vaak in hun vrije tijd aanwezig zijn bij een publieksactiviteit om te vertellen over hun onderzoek. Maar helaas is dat ondanks de rol van de Rijksoverheid, niet dankzij. Ik zie hierin dus echt nog een taak voor de regering. Nu zijn er wel subsidiepotjes voor publieksbereik, maar het wordt toch erg gezien als iets dat de archeologen zelf maar moeten regelen. Daarvoor is archeologie toch veel te betekenisvol voor de samenleving?! Het is belangrijk dat archeologen zich uitspreken over deze situatie en hun onvrede laten zien. Ze hebben een belangrijke stem die ze mogen laten gelden. Nu erfgoed meer onder de aandacht komt in de politiek, is er echt een momentum om je uit te spreken als archeoloog. Archeologen mogen opstaan en zeggen: archeologie is belangrijk voor de samenleving!

Want dit doen ze nog niet genoeg?
Nee. De lonen in de archeologie zijn veelal schrikbarend laag en voor publieksbereik is er vaak ook weinig geld beschikbaar, zodat archeologen veel van hun eigen tijd erin moeten stoppen. En dat doen ze, omdat ze zo ontzettend toegewijd zijn aan hun vak. Maar ze zouden zich hierover wel meer kunnen uitspreken, bijvoorbeeld in de media. Volgens mij doen ze dat nu nog niet zo omdat ze bang zijn dat daarmee het draagvlak voor archeologie verdwijnt. Maar volgens mij zou juist het tegenovergestelde gebeuren! Als ze zich meer uitspreken over deze kwestie, zouden zij steun kunnen krijgen vanuit het volk en zou de overheid zich ervan bewust worden dat dit probleem moet worden aangepakt. Ik heb gemerkt dat er in de Tweede kamer nu veel steun is voor erfgoed en archeologie. Dit is het moment om verbeteringen af te dwingen.

Je motie is aangenomen. Wat nu?
Dit betekent dat archeologie nu echt een discussiepunt in de Tweede Kamer wordt. Er zullen de komende maanden verschillende bijeenkomsten worden gehouden waarin we samen met archeologen gaan praten over waar de kansen liggen in de archeologie. Ook zal Minister van Engelshoven naar aanleiding van de aangenomen motie snel met een plan moeten komen hoe we nu verder kunnen. De respons die er vanuit de archeologische wereld is gekomen naar aanleiding van mijn oproep is enorm. Archeologen zijn volgens mij echt klaar voor een nieuw hoofdstuk. Ik zie de toekomst dan ook rooskleurig tegemoet!