Tien jaar Archeologiedagen: Hoe verborgen tempels zichtbaar werden

In 2025 vieren we het 10-jarig bestaan van de Nationale Archeologiedagen! Ter ere van dit jubileum blikken we samen met een aantal trouwe deelnemers terug op een decennium vol inspirerende activiteiten, waardevolle samenwerkingen en bijzondere momenten met het publiek. Wat zijn hun mooiste herinneringen en ervaringen? In deze interviewreeks delen zij hun verhalen.

Deze keer spreken we met Paul Numan, vrijwilliger en gids bij het Tempel-Kerkmuseum (Gelderland).

DOOR SIFRA VERHEIJDEN

Verborgen onder de kerk

In het hart van Elst, onder de Grote Kerk, ligt een verborgen schat: het Tempel-Kerkmuseum. Hier zijn de resten van twee Gallo-Romeinse tempels te bewonderen – échte archeologische monumenten op de plek waar ze ook daadwerkelijk zijn opgegraven. Vrijwilliger Paul Numan, die als gids betrokken is bij het museum en vorig jaar de coördinatie van de Nationale Archeologiedagen op zich nam, vertelt enthousiast over hun deelname aan het jaarlijkse evenement. “Het mooie aan ons museum is dat je hier letterlijk bovenop de geschiedenis staat.” Paul is architect van beroep, en dat sluit verrassend goed aan bij zijn werk als vrijwilliger in het museum. “Er zit veel overlap tussen architectuur en archeologie,” vertelt hij. “Beide disciplines kijken naar structuren en monumenten, en beide zijn geworteld in een fascinatie voor cultuur en geschiedenis.” Die fascinatie komt goed van pas tijdens de Archeologiedagen, waar het Tempel-Kerkmuseum inmiddels al heel wat keren aan meedeed.

Elke editie nét even anders

Het museum probeert om elk jaar iets nieuws te bedenken voor de Archeologiedagen. “We willen niet in herhaling vallen,” legt Paul uit. “Dus we proberen steeds te vernieuwen. Vorig jaar werkten we samen met BAAC, een commercieel archeologisch onderzoeksbureau. Zij gaven een lezing en vertelden opgetogen over opgravingen in de nieuwbouwwijk De Pas.” Een hit, zo bleek. “Kinderen hingen aan hun lippen. Die archeologen waren zó enthousiast. We moesten ze echt vragen om af te ronden aan het eind van de dag! Archeologen die zelf in het veld staan én daar enthousiast over kunnen en willen vertellen: dat zijn de pareltjes.”

Geen opgraving? Genoeg andere creatieve mogelijkheden

Voor het Tempel-Kerkmuseum leeft nog altijd een droom: ooit nog eens opgraven rondom de Grote Kerk. “Het zou fantastisch zijn om die plek verder te onderzoeken,” zegt Paul Numan. “Er is zoveel geschiedenis, van Romeinse tempels tot middeleeuwse resten – misschien zelfs een klooster. Als zo’n opgraving samen zou vallen met de Archeologiedagen, dan zou dat echt een droomscenario zijn: het verleden letterlijk onder je voeten blootleggen, midden in het hart van Elst.”

Maar omdat het museum zelf, met de Romeinse resten, zich op een plek bevindt waar niet meer gegraven kan worden, moeten ze op een andere manier het publiek enthousiasmeren. “We kunnen mensen niet zelf laten meegraven, dus zoeken we naar andere manieren om archeologie tastbaar te maken,” vertelt Paul. “Bijvoorbeeld met tentoonstellingen of door samenwerkingen met archeologen die hun verhalen en vondsten delen.” Vorig jaar werd tijdens de Archeologiedagen ook een fototentoonstelling ingericht met foto’s van een opgraving uit 1947. “Daarop kon je prachtig zien hoe er vroeger gewerkt werd in de archeologie.”

Jong geleerd…

Een belangrijk speerpunt van het museum is educatie. Paul: “We ontvangen jaarlijks basisscholen en brugklassen. Je moet bij zulke rondleidingen goed kunnen inspelen op de vragen van kinderen. Archeologie spreekt tot de verbeelding. Het is zo waardevol om de jeugd te laten kennismaken met geschiedenis en archeologie.” Speciaal voor kinderen van 6 tot 12 jaar is er De Tijdreis: een rondleiding vol verhalen over Romeinse soldaten en middeleeuwse pelgrims. “Kinderen mogen zelf graven in een archeologiebak, tempels bouwen, puzzelen, en krijgen zelfs een mooie munt mee naar huis. Die rondleidingen zitten altijd snel vol.”

Een museum met ambitie

Sinds de opening in 1955 is het Tempel-Kerkmuseum uitgegroeid van een plek waar je moest aanbellen bij de koster voor een rondleiding, tot een professioneel gerund museum met een eigen website, folder, logo én 25 actieve vrijwilligers. “We hebben echt de ambitie om zichtbaarder te zijn, meer open, en een eigen identiteit te krijgen,” zegt Paul.

Het museum doet digitaal veel: via de nieuwe website kunnen bezoekers een rondleiding aanvragen, ze zijn actief op Facebook en Instagram en maken goed gebruik van het promotiemateriaal van de Nationale Archeologiedagen. “Het helpt enorm dat we zichtbaar zijn, ook voor mensen die toevallig langsfietsen of langswandelen via de langeafstandsroute Het Romeinse Limespad.”

Een levend verhaal

Samenwerking is ook een belangrijk thema. Zo werkt het museum nauw samen met de Historische Vereniging Marithaime. “We organiseren samen lezingen en er zijn vrijwilligers die bij beide clubs betrokken zijn.”

De vrijwilligers blijven zichzelf ontwikkelen: “We hebben zelfs een dag met een storyteller gehad om te leren hoe je een goed verhaal vertelt,” zegt Paul. “Je moet het verhaal kunnen overbrengen. Niet alleen droge feiten, maar iets dat blijft hangen.” Het museum gelooft sterk in het idee dat geschiedenis in beweging is. “Nieuwe technieken en vondsten kunnen het verhaal veranderen. Dat maakt het ook voor ons als vrijwilligers spannend. Je leert telkens bij. We denken het verhaal te kennen, maar met nieuwe vondsten of archiefstukken kan dat compleet veranderen. Dat houdt het levend.”

Tips voor andere deelnemers

Tot slot heeft Paul ook nog wat tips voor andere organisaties die meedoen aan de Archeologiedagen: “Betrek een archeoloog bij je activiteiten! Of een amateurarcheoloog. Iemand die vanuit het vak kan vertellen en vragen kan beantwoorden. Dat voegt echt iets toe, vooral voor kinderen. Die willen méér dan een rondje museum, die willen geraakt worden. Maar ook zeker voor volwassenen die een stukje verdieping zoeken.”

En verder? “Zorg voor afwisseling in je programma, werk samen met anderen in de regio, en denk na over hoe je mensen van alle leeftijden kunt betrekken. Want uiteindelijk is archeologie voor iedereen.”

Wil je meer verhalen lezen over 10 jaar Nationale Archeologiedagen? Bekijk alle interviews op deze pagina.